–होमराज राई,
हरेक वर्ष डिसेम्बर २५ तारिखका दिन संसारभरि ख्रीष्टमस पर्व मनाइन्छ। यो पर्व केवल धार्मिक उत्सव मात्र नभई मानव इतिहाससँग गहिरो सम्बन्ध राख्ने एक महत्वपूर्ण घटना हो। यो पर्व येशू ख्रीष्टको जन्मसँग सम्बन्धित छ, र ख्रीष्टमसले येशू ख्रीष्टको जन्मलाई स्मरण गर्दै प्रेम, शान्ति, क्षमा र उद्धारको सन्देश दिन्छ। आधुनिक समाजमा ख्रीष्टमसलाई प्रायः सजावट, उपहार र उत्सवसँग जोडेर हेरिए पनि यसको वास्तविक अर्थ आध्यात्मिक र ऐतिहासिक दुवै दृष्टिले गहिरो छ।
ख्रीष्टमस भनेको के हो ?
ख्रीष्टमस ख्रीष्ट धर्मावलम्बीहरूको प्रमुख पर्व हो, जसले येशू ख्रीष्टको जन्मोत्सवलाई जनाउँछ। ‘ख्रीष्टमस’ शब्द ‘Christ’ (ख्रीष्ट) र ‘Mass’ (आराधना) बाट बनेको हो, जसको अर्थ ख्रीष्टको आराधना भन्ने हुन्छ। बाइबलअनुसार, परमेश्वरले मानव जातिलाई पाप र आत्मिक अन्धकारबाट उद्धार गर्न आफ्ना पुत्र येशूलाई मानिसको रूपमा संसारमा पठाउनुभयो। यही घटनाको स्मरणस्वरूप ख्रीष्टमस मनाइन्छ।
‘ख्रीष्टमस’ शब्द ‘Christ’ (ख्रीष्ट) र ‘Mass’ (आराधना सभा) बाट बनेको हो। यसको अर्थ ख्रीष्टको नाममा गरिने आराधना हो। बाइबलको नयाँ नियमअनुसार, येशू ख्रीष्टको जन्म बेथलेहेममा मरियम नामकी कन्याबाट पवित्र आत्माको शक्ति द्वारा भएको थियो (मत्ती १:१८–२५; लुका २:१–७)। प्रारम्भिक ख्रीष्टियन समुदायले येशूको जन्मलाई परमेश्वरको मानवप्रति प्रेमको प्रत्यक्ष अभिव्यक्ति मानेर स्मरण गर्न थाले, जसबाट ख्रीष्टमस पर्वको परम्परा विकास भयो।
येशू ख्रीष्ट को हुनुहुन्छ ?
येशू ख्रीष्ट ख्रीष्ट बाइबलअनुसार उहाँ परमेश्वरका पुत्र, संसारका उद्धारकर्ता र सत्यको मार्ग देखाउने ज्योति हुनुहुन्छ । येशूको जन्म इस्राएलको यहूदी समाजमा भए पनि उहाँका शिक्षाहरू जात, वर्ग र राष्ट्रभन्दा माथि थिए।
येशूले आफ्नो जीवनभर प्रेम, क्षमा, नम्रता, न्याय र मानवताको शिक्षा दिनुभयो (मत्ती ५–७)। उहाँका शिक्षाले मानव समाजलाई नैतिक र आत्मिक रूपान्तरणतर्फ डोर्याएको पाइन्छ।
येशूको ऐतिहासिक आधार
येशू ख्रीष्टको अस्तित्व केवल धार्मिक विश्वासमा आधारित विषय होइन। रोमी र यहूदी इतिहासकारहरू—जस्तै टासिटस (Tacitus) र जोसेफस (Josephus)—ले समेत येशूको जीवन र क्रूसमा भएको मृत्युबारे उल्लेख गरेका छन्। बाइबलको नयाँ नियममा येशूको जन्म, जीवन, शिक्षा र मृत्युबारे विस्तृत ऐतिहासिक विवरण पाइन्छ। यसका साथै, येशू जन्मनुभन्दा सयौँ वर्षअघि पुरानो नियममा गरिएको भविष्यवाणीहरू उहाँको जन्मसँग मेल खानु ख्रीष्टमसको ऐतिहासिक विश्वसनीयतालाई थप बलियो बनाउँछ।
फ्लेभिएस जोसेफस र येशू ख्रीष्टसम्बन्धी ऐतिहासिक उल्लेख
फ्लेभिएस जोसेफस (Flavius Josephus, इ.सं. ३७/३८ – १००) पहिलो शताब्दीका एक प्रमुख यहूदी इतिहासकार हुन्। उनी पेशाले इतिहासकार मात्र नभई फरिसी समुदायका सदस्य, राजनीतिक अगुवा तथा सैनिक अधिकारी पनि थिए। यहूदी–रोमी युद्धपछि उनी रोमी सरकारको संरक्षणमा गएर यहूदी इतिहास लेख्ने जिम्मेवारीमा खटाइएका थिए।
जोसेफसले लेखेको सबैभन्दा चर्चित कृति Antiquities of the Jews (यहूदीहरूको पुरातत्त्व) हो, जुन इ.सं. ९३–९४ तिर लेखिएको मानिन्छ। यस ग्रन्थमा यहूदी जाति, संस्कृति, धार्मिक परम्परा र ऐतिहासिक घटनाहरूको विस्तृत विवरण पाइन्छ।
उक्त पुस्तकको १८ औँ भाग (Book 18), अध्याय ३ मा येशू ख्रीष्टसम्बन्धी उल्लेख पाइन्छ, जसलाई इतिहासमा Testimonium Flavianum भनेर चिनिन्छ। जोसेफसले त्यहाँ येशूको बारेमा निम्न तथ्यहरू उल्लेख गरेका छन्:
- येशू एक बुद्धिमानी व्यक्ति र असल शिक्षक थिए
- उनले धेरै आश्चर्यकर्म (चमत्कारी कार्यहरू) गरे
- धेरै यहूदी र अयहूदी मानिसहरूले उनलाई पछ्याए
- रोमी शासक पोन्टियस पिलातसले उनलाई क्रूसमा झुण्ड्याउन आदेश दिए
- उहाँको मृत्यु र पुनरुत्थानपछि पनि उहाँका चेलाहरूले उहाँलाई पछ्याउन छाडेनन्
- येशूको नामबाट उहाँका अनुयायीहरूलाई “ख्रीष्टियन” भनिन थालियो
- येशूको शिक्षा र प्रभाव जोसेफसको समयसम्म पनि जीवित थियो
यो उल्लेख विशेष रूपमा महत्वपूर्ण छ, किनकि जोसेफस आफैं ख्रीष्टियन होइनन्; उनी एक यहूदी इतिहासकार थिए। त्यसैले उनको लेखनलाई ख्रीष्टियन विश्वासबाट प्रेरित धार्मिक प्रचार नभई स्वतन्त्र ऐतिहासिक साक्ष्यका रूपमा लिइन्छ।
इतिहासकारहरूबीच उक्त अंशमा केही वाक्यांशहरू पछि ख्रीष्टियन लेखकहरूले थपेका हुन सक्ने बहस भए पनि, येशूको अस्तित्व, शिक्षण कार्य र क्रूस मृत्युबारेको मूल उल्लेख जोसेफसकै लेखन हो भन्ने कुरामा व्यापक सहमति पाइन्छ।
यसरी, फ्लेभिएस जोसेफसको लेखनले येशू ख्रीष्ट केवल धार्मिक विश्वासको पात्र नभई ऐतिहासिक रूपमा अस्तित्वमा रहेका व्यक्ति भएको प्रमाण दिन्छ। पहिलो शताब्दीमै लेखिएको यस्तो गैर–ख्रीष्टियन स्रोतले ख्रीष्टमस र येशूको जीवनलाई ऐतिहासिक विश्वसनीयता प्रदान गरेको देखिन्छ।
टासिटस (Tacitus) : रोमी इतिहासकारको साक्ष्य
टासिटस (Publius Cornelius Tacitus, इ.सं. ५६–१२०) प्राचीन रोमका प्रतिष्ठित इतिहासकार तथा सेनेटर थिए। उनले आफ्नो ग्रन्थ Annals (इ.सं. करिब ११५) मा येशू ख्रीष्टको उल्लेख गरेका छन्।
टासिटसका अनुसार “ख्रीष्ट” नामका व्यक्तिलाई रोमी शासक पोन्टियस पिलातसले सम्राट टाइबेरियसको शासनकालमा क्रूसमा झुण्ड्याएका थिए। येशूको मृत्युपछि पनि उहाँका अनुयायीहरू (ख्रीष्टियनहरू) रोमी साम्राज्यभर फैलिएको उनले उल्लेख गरेका छन्।
टासिटस ख्रीष्टियन होइनन्, बरु ख्रीष्टियनहरूप्रति आलोचनात्मक थिए। त्यसैले उनको लेखन येशू ख्रीष्टको स्वतन्त्र र विश्वसनीय रोमी ऐतिहासिक प्रमाण मानिन्छ।
नेपालमा ख्रीष्टमसको शुरुवात र वर्तमान वास्तविकता
नेपालमा ख्रीष्टियनहरुको प्रारम्भिक परिचय १७ औँ शताब्दीमा भएको मानिन्छ। सन् १६६१ तिर इटालीका क्यापुचिन (Capuchin) मिसनरीहरू काठमाडौँ उपत्यकामा प्रवेश गरेपछि ख्रीष्ट धर्म र ख्रीष्टमसको पहिलो ऐतिहासिक उपस्थिति देखिन्छ। राजा प्रताप मल्लको शासनकालमा उनीहरूलाई सीमित धार्मिक गतिविधि गर्न अनुमति दिइएको इतिहासमा उल्लेख छ। आधुनिक नेपालमा भने २००७ साल (१९५१) पछि धार्मिक स्वतन्त्रताको वातावरण बनेसँगै ख्रीष्टमस खुला रूपमा मनाउन थालियो। आज नेपालका विभिन्न भूभागमा ख्रीष्टमस धार्मिक र सांस्कृतिक दुवै रूपमा मनाइन्छ।
समकालीन नेपालमा ख्रीष्टमस चर्चहरूमा विशेष प्रार्थना, भजन, प्रवचन र सामूहिक कार्यक्रममार्फत मनाइन्छ। यससँगै सामाजिक सद्भाव, शुभकामना आदान–प्रदान र परोपकारी गतिविधिहरू पनि गरिन्छ। यद्यपि पछिल्लो समय ख्रीष्टमसको मूल आत्मिक सन्देशभन्दा बढी बाहिरी आकर्षण र व्यावसायिक पक्ष हावी हुने चिन्ता पनि देखिएको छ। यस सन्दर्भमा ख्रीष्टमसलाई यसको वास्तविक मूल्य—प्रेम, क्षमा र सेवा—सँग पुनः जोड्नु आवश्यक देखिन्छ।
ख्रीष्टमस केवल एक धार्मिक पर्व मात्र होइन; यो प्रेम, क्षमा र आशाको ऐतिहासिक सन्देश हो। येशू ख्रीष्टको जन्मले मानव सभ्यतालाई नैतिकता, करुणा र आत्मिक मूल्यतर्फ उन्मुख गराएको छ। आजको सन्दर्भमा ख्रीष्टमसको साँचो सार बाहिरी उत्सवभन्दा पनि भित्री रूपान्तरणमा निहित छ।
